Міфалогія - не проста казкі або фантастычныя прадстаўлення, гэта - абагульнены вопыт жыццядзейнасці продкаў, адлюстраваны і захоўваецца праз сістэму вобразаў. Калі працэс развіцця якога-небудзь народа пачаўся гістарычна нядаўна і ў яго няма сваёй старажытнай міфалогіі, ён стварае сучасную. Міфы спрыяюць яднанню грамадства, удзельнічаюць у фарміраванні менталітэту народа праз захаванне вызначаных стэрэатыпаў мыслення і паводзін. Агонь для нашых продкаў - мужчынская аснова свету. Ён можа быць розным: нябесным, падземным, жывым, зямным. Вада - жаночая аснова. Яна таксама бывае некалькіх выглядаў: нябеснай, зямной, падземнай, жывы і мёртвай. З гэтых двух першаэлементаў была створана Зямля. А адбылося гэта так... Першымі людзьмі на нашай зямлі былі волаты - істоты велізарнага росту, таму і называлася наша месца Карпаўская воласць . Праходзячы праз лес, яны бралі за верхавіну велізарную хвою, вырывалі з коранем і абапіраліся на яе, як на кій. Цяперашнія людзі ім бы толькі да калена даставалі. Сілы яны былі неверагоднай, не ведалі, куды яе прыкласці. Гэта яны пракапалі рэкі, насыпалі горы, раскідалі па ўсім святле вялікія камяні. Як пачнуць біцца ды ірваць дубье, дык аж зямля стогне! Не было на зямлі нікога, хто б мог памерацца з імі сілай. Шмат яны загубілі на зямлі жывёл і раслін. Выстаўляючыся сваёй сілай, нават багам сталі пагражаць, жадалі з імі пазмагацца і кідалі камяні ў неба. За гэта багі іх пакаралі: частку загубілі, а астатніх ператварылі ў малых і звычайных людзей. Толькі беларускія волаты былі здольныя справіцца з цмок, які прылятаў з іншых краін. Смела біліся яны з пачварай на сваёй зямлі. Не баяліся адправіцца на пошукі пачвары ў чужыя краю, калі яно, выкраўшы дзяўчын-прыгажунь, паспявала схавацца. Знаходзілі і там выклікалі на бой. Цмок заўсёды выходзіў на бой з волатамі ў сваім сапраўдным абліччы, ніколі не ператвараючыся ў іншых істот. У цмок ёсць жонка-змея, сёстры, браты, бацька, бабка - Поўдня. За знішчэнне свайго мужа, брата, пляменніка яны заўсёды імкнуцца адпомсціць волатам. Калі тыя вярталіся дадому, сваякі цмок гналі іх, ператвараючыся то ў ложак, то ў яблыню, а то і ў крыніцу. Прыляжа стомлены волат на ложак, з'есць яблычак або пап'е вады з крыніцы - памрэ ў раптоўна. За дабро і смеласць асiлка, за яго гатоўнасць дапамагчы і людзям і зьвярам, заўсёды знойдуцца яму цудоўныя памочнікі - шчупак, мядзведзь, воўк, сівой Дзед, якія дадуць савет, дапамогуць справай, папярэдзяць аб падступстве ворагаў. Даўным-даўно, калі яшчэ людзі жылі ў лясах дрымучых, пасля волатаў прыйшлі на нашу зямлю асiлкi. У лясах было шмат звяр'я: мядзведзяў, ваўкоў, ласёў, дзікоў. У рэках і азёрах жылі выдры, мноства рыбы. Асiлкi былі людзі здаровыя, высокага росту, шырокія ў плячах. Голас у іх званом гудзеў. Яны маглі з коранем вырываць дрэвы, закідваць за аблокі цяжкую дубіну. Гаспадаркі яны не вялі, сілкаваліся тым, што лавілі ў лясах звяроў ды ў рэках рыбу. Вопратку шылі з шкур звяроў. Асiлкi будавалі гарадзішча, перакідаючы сякеры з аднаго на другое, каб не марнаваць часу на хаджэнне. Асiлкi былі абаронцамі зямлі і людзей. Подзвігі асилков звязаныя з іх барацьбой супраць цёмных сіл. У гэтых волатаў заўсёды былі сябры - такія ж волаты. Толькі праяўлялі яны сваю сілу і незвычайныя магчымасці ў нейкай адной вобласці. Напрыклад, Ламай-камень лёгка раскідваў горы і разбіваў валуны, выраўноўваючы шляхі-дарогі. Вернидуб хутка выкарчоўваў лес. Нават багі, шануючы добрыя справы асiлкaў, падтрымлівалі іх. Продкі беларусаў жылі на сваёй зямлі і ліха не ведалі. Свет вялікі - вольнага месца хапала ўсім. Як папрацуеш, так і на такое мяса. Ўсе былі роўныя, жылі-пажываць, багоў ўсхвалялі, ні пра што не турбаваліся. Багі тады яшчэ жылі на зямлі, прыходзілі да людзей, як да сваіх братоў, вучылі, як жыць на свеце, як дзяцей пладзіць і выхоўваць ды зямлю напаўняць. І не было на зямлі ні ліха, ні дабра. Людзі жылі быццам птушкі ў небе ці рыбы ў вадзе: што знаходзілі - тым і сілкаваліся, ні шчасця, ні бяды не ведалі. Але хіба гэта жыццё? Так жывуць і звяры ў лесе, так жывуць і расліны. Багі, убачыўшы гэта, пачалі вучыць людзей, як здабыць жыўнасць, як зрабіць вопратку, як схавацца ў непагадзь. Калі нараджаўся дзіця, бог Род запальваў на небе зорку - знак жывой душы. Нітка лёсу чалавечай прала багіня Макош. Калі яна абрывала яе - перарывалася і чалавечае жыццё. Чалавек паміраў, і бог Зніч здымаў з неба зорку, запаленую Родам. Дагараюць, яна Знічка ляцела па небе. Лёс чалавека была наканаваная багамі. Фізічная смерць непазбежная, яна прызначана кожнаму яго лёсам, але час і абставіны сваёй смерці чалавеку ведаць не дадзена. Калі чалавек хварэў хваробай, наслаць злым духам, то пра яго смерць прадвяшчалі наступныя прыкметы: над хворым, які ляжыць у хаце, прагіналіся бэлькі або выгінае сцяна; у хворага халодны і востры нос; пазногці і пальцы каля іх сінеюць; хворы просіць пакласці яго на падлогу або на зямлю. Прадвеснікам заканчэння зямнога жыцця была Смерць, або, як яе яшчэ называлі, Белая баба. Гэта па-дзявочы стройная, высокая жанчына з тварам мерцвяка, у белым, падобным на вясельную, адзенні. Яна нечакана, «слупом» узнікае з-пад зямлі. Працягнуўшы рукі, ідзе да чалавека і спыняецца перад ім за некалькі крокаў. Адкідвае з твару вэлюм, адкрываючы твар старой-нябожчыцы. Пастаяўшы перад чалавекам некалькі імгненняў, Смерць раствараецца белым туманам.
Старажытны беларус не баяўся фізічнай смерці: жыццё была вечнай. Пасля смерці цела працягвала жыць душа. Нашы продкі казалі, што душа чалавека - быццам птушка, і верылі, што яна ляціць у Вырай - краіну дабра і спакою, дзе працягвае жыць вечна. Старажытныя беларусы ўяўлялі душу чымсьці матэрыяльным, але больш тонкім, чым навакольныя прадметы. Душа, сцвярджалі яны -дух, пар (як у лазні), дымок, які можа бясконца мяняць сваю форму і прымаць розныя вобразы, а таксама быць нябачным. Увасабленнем душы чалавека магла быць і матылёк. Калі над пажарышчам з'яўляюцца невядомыя птушкі - белыя і чорныя, гэта душы продкаў, якія прыляцелі дапамагчы жывым суродзічам.
0 Comments
Leave a Reply. |
АвторУчредители и участники Архивы
Август 2017
Категории |